Ritueel

3 fasen – 5 krachten – 4 elementen

Wat is een overgangsritueel-afscheidsritueel?
Je maakt een overgang van het oude naar het nieuwe, je neemt afscheid van iemand of iets en je stelt je open voor een toekomst die nieuw, anders is, zonder die persoon/personen, zonder datgene wat je hebt achtergelaten.
Iedere deelnemer maakt die overgang op zijn/haar eigen wijze, doordat hij/zij een handeling stelt die symbool staat voor herinneren en loslaten. Deze individuele handeling, die in groep gemaakt wordt, is belangrijk om de overgang te maken enerzijds en anderzijds de verbinding met de groep te bekrachtigen.

In een ritueel heb je
3 fasen: separatie, transformatie, integratie
5 krachten: vieren, verbinden, veranderen, helen, danken
4 elementen: water, vuur, aarde, lucht

3 fasen:
In een overgangsritueel heb je 3 duidelijke fasen, separatie-transformatie-integratie. Het is belangrijk om aan elke fase belang te hechten. De fase die centraal staat is de transformatiefase. Echter de eerste en laatste fase zijn even noodzakelijk voor een positieve beleving door de deelnemers.
Eigen aan een ritueel is dat het hart en de verbeelding wordt aangesproken, naast de ratio. Geef de deelnemers de mogelijkheid om het ritueel persoonlijk te maken door het gebruik van naam, foto, … van hun overledene(n).

Separatie:
De deelnemers maken de overgang van het dagelijkse leven naar het ritueel. Daardoor komen ze in een andere sfeer die eigen is aan een ritueel. Ook al is dat een korte fase, het is belangrijk om daar voldoende aandacht aan te geven. In deze fase wordt nl de juiste sfeer gecreëerd en ze zorgt dat de volgende fase vlot kan verlopen.
De deelnemers gaan in ‘afzondering’, stappen uit het dagdagelijkse het ritueel in en engageren zich voor de duur van het ritueel.
Zorg voor een mooie, rustige ontvangst van de deelnemers door de voorganger(s). Maak dat de deelnemers zich veilig, ontspannen en welkom kunnen voelen, gesteund door de begeleiders. Je kunt er voor kiezen om aan elk groepje deelnemers dat toekomt, even uit te leggen wat ze kunnen verwachten en ze al een (kleine) opdracht te geven om zich voor te bereiden op de transformatiefase.
Kies de juiste muziek of stilte om de toon van het ritueel te zetten.

Transformatie:
Vooral in deze fase wordt gebruik gemaakt van symbolen en symbolische handelingen. Tijdens deze fase krijgt het verhaal van de overledene(n) een plek. Eén of meerdere personen uit het verleden worden geëerd en bedankt voor wat ze betekende(n) tijdens hun leven. Tijdens de symbolische handeling die volgt wordt het loslaten van die persoon/personen gesymboliseerd.
Alle deelnemers worden uitgenodigd om die handeling te doen, niemand wordt verplicht. Als voorganger kun je voorzien dat je, voor al degenen die de handeling niet deden, het symbolisch in hun plaats doet. Zo neem je iedereen mee en voelen mensen zich sterker betrokken en gezien.
Daarnaast is verbinding maken met de groep belangrijk bv door samen dezelfde handeling te doen, door allemaal eenzelfde symbool te gebruiken, …

Integratie:
De derde fase maakt de overgang tussen het ritueel en het dagelijkse leven. De bedoeling is om de deelnemers met de ervaring van het ritueel weer hun gewone leven te laten binnenstappen. Ook deze fase verdient de nodige zorg. De deelnemers hebben een proces van loslaten doorlopen en stappen daarna weer hun dagelijkse realiteit in. Het is belangrijk dat dit zo soepel mogelijk verloopt.
In deze fase wordt de link met de maatschappelijke situatie expliciet gelegd, bv leven tijdens/na de pandemie, de watersnood, …
Samen iets eten, drinken, napraten staat centraal. Dit verbindt mensen en geeft tijd om weer over te stappen naar het gewone leven.

(Vrije vertaling van de inzichten van Arnold van Gennep voor dit afscheidsritueel)

5 krachten:
Niet alle krachten moeten (evenveel) opgenomen worden. Afhankelijk van de context worden de krachten in meerdere of mindere mate ingezet.

Vieren: een ritueel tilt het moment boven het alledaagse uit, het wordt een uniek moment. Deelnemers worden uitgenodigd om helemaal in het moment in te gaan.

Verbinden: in dit overgangsritueel verbinden de deelnemers zich met elkaar, met de overledenen, met de natuurelementen, met wat ons overstijgt, het mysterie van het leven dat wat we niet goed kunnen pakken of in woorden uitdrukken.

Veranderen: een overgangsritueel helpt om een drempel te nemen, een afscheidsritueel ondersteunt de verandering die noodgedwongen gebeurd is, nl van leven met, naar leven zonder die persoon/personen.

Helen: rituelen helpen met verlies, afscheid en pijn die ontstaat in het afscheid, om te gaan. Uiteindelijk bereiden overgangsrituelen voor op de ultieme overgang nl het eigen sterven, het ultieme loslaten.

Danken: in een afscheidsritueel wordt tijd gemaakt om te danken voor wat er was en nu voorbij is. De persoon/personen worden geëerd voor wat ze hebben betekend tijdens het leven.

4 elementen:

De natuurelementen water, vuur, aarde, lucht zijn aanwezig in een ritueel. De elementen zijn de basis van leven op aarde.

Ze vervullen de basisbehoeften van elk levend wezen. Voedsel groeit in de aarde, elk levend wezen heeft lucht nodig, vuur geeft warmte en licht, water is essentieel voor leven. De elementen zijn afhankelijk van elkaar: zo heeft vuur lucht nodig om te branden maar kan weer gedoofd worden door water en aarde.
Niet alle elementen moeten even nadrukkelijk aanwezig zijn, daarin kan een eigen keuze gemaakt worden, afhankelijk van de plek, de groep.

Het gebruik van de elementen moet niet uitdrukkelijk benoemd worden. Tijdens het maken van het ritueel kan er wel expliciet rekening mee gehouden worden.